พจนานุกรมสันสกฤต-ไทย

มหาวิทยาลัยเชียงใหม่

คำศัพท์	คุณลักษณะ	คำอ่าน
สตรี.	ภทฺรา	วัวตัวเมีย ชื่อวัน 2 ค่ำ 7 ค่ำ และ 12 ค่ำตามปฏิทินจันทรคติ แม่น้ำคงคาสวรรค์
คุณ.	โษฑศ	ที่ 16 ที่ประกอบด้วย 16
สตรี.	ผลฺคุนี	ชื่อดาวนักษัตรมี 4 ดวง เรียกว่า ดาวเพดาน 2 ดวงหน้า เรียกว่า บุรพผลคุนี เป็นดาวฤกษ์ที่ 11 คือดาววัวตัวผู้ หรือดาวงูเมีย อีก 2 ดวง หลังเรียกว่าอุตรผลคุนี เป็นดาวฤกษ์ที่ 12 คือ ดาวเพดาน หรือดาววัวตัวเมีย
สตรี.	เอกจตฺวารึศตฺ	41
สตรี.	เอกตฺรึศตฺ	31
ปุล.	อิกฺษวากุ	พระนามของพระโอรส 1 ใน 10 พระองค์ของพระเจ้ามนูไววัสวัต และเป็นบรรพบุรุษของสูรยวงศ์ผู้ปกครองเมืองอโยธยาผู้สถาปนาราชวงศ์อิกษวากุกับอาณาจักรโกศลในอินเดียโบราณ
สตรี.	อุชฺชยินี	เมืองหลวงของแคว้นอวันตี 1 ใน 16 แคว้นในสมัยพุทธกาล
สตรี.	อีศิตา	ความเหนือกว่า การมีอำนาจสูงสุด, 1 ใน 8 คุณลักษณะของพระศิวะ
สตรี.	อีศิตฺว	ความเหนือกว่า การมีอำนาจสูงสุด, 1 ใน 8 คุณลักษณะของพระศิวะ
คุณ.	ฆฺน	ที่ทุบตีด้วย... ที่ทำลาย ที่ฆ่า
ปุล.	โกฺรศ	การร้องไห้ การตะโกน เสียงดัง ระยะห่าง 1 ส่วน 4 โยชน์ หรือ 2 เศษ 1 ส่วน 2 ไมล์
สตรี.	อกฺเษาหิณี	กองทัพประกอบด้วยช้าง 21,870 ตัว รถม้า 21,870 คัน ม้า 65,610 ตัว และพลเดินเท้า 109,350 คน
ปุล.	ปฺราเทศ	ระยะระหว่างหัวแม่มือกับนิ้วชี้ (มาตราวัดเท่ากับ 12 อังคุละ) สถานที่ ประเทศ
นปุง.	ปฺรากามฺย	ความเอาแต่ใจ คุณ 1 ใน 8 ของพระศิวะ
ปุล.	อาสฺรย	นักษัตรที่ 19 (ที่ถูกเฝ้าดูโดยรากษส)
อุ. 5 9 1	อาวฤ	ปกปิด ซ่อน ปิดบัง คลุม เลือก
ปุล.	อรฺพุท	อาการบวม เนื้องอก ติ่งเนื้อ จำนวน 10 ล้าน ชื่อภูเขาในภาคตะวันตกของอินเดีย
ปุล.	ปฺรชาปติ	ประชาบดี ผู้สร้าง (เป็นชื่อของเทพสูงสุดในสมัยพระเวท ต่อมาหมายรวมถึงพระวิษณุ พระศิวะ เวลา พระอาทิตย์ ไฟด้วย โดยเฉพาะอย่างยิ่ง 10 เทพที่ถูกสร้างขึ้นครั้งแรกโดยพระพรหม เช่น มรีจิ อัตริ อังคีรัส ปุลัสตยะ ปุละกะ กระตุ วสิษฐะ ประเจตัส หรือทักษะ ภฤคุ นารทะ เป็นต้น บ้างก็ บิดา กษัตริย์ เจ้าชาย
ปุล.	อชาตวฺยวหาร	ผู้เยาว์ เยาวชนอายุต่ำกว่า 16 ปี
สตรี.	อนุราธา	นักษัตรที่ 17
สตรี.	อนูราธา	นักษัตรที่ 17
สัง.	อษฺฏาทศนฺ	18
ปุล.	ปฺรสฤต	ฝ่ามือ (ปริมาณ) 1 กำมือ
สรรพ.	อสฺมทฺ	เรา ฉัน (สรรพนามบุรุษที่ 1)
ปุล.	ปฺรโตษ	ความพึงพอใจ ชื่อลูกชาย 1 ใน 12 ของพระมนู
นปุง.	อนฺนปฺราศน	พิธีสังสการ 1 ใน 12 พิธี (พิธีป้อนข้าวเด็กเป็นครั้งแรก จะทำเมื่อเด็กมีอายุ 5 หรือ 8 เดือน)
ปุล.	พลาหก	เมฆ 1 ใน 7 ของเมฆที่ปรากฏในวันโลกาพินาศ ภูเขา นกกระสาชนิดหนึ่ง งูชนิดหนึ่ง
สตรี.	จมู	กองทัพ การจัดแบ่งกองทัพที่ประกอบด้วยช้าง 729 เชือก รถม้า 729 คัน ม้า 2,187 ตัว และพลเดินเท้า 3,645 คน
สตรี.	จนฺทฺรกลา	1 หน่วยหรือเศษ 1 ส่วน 16 ของจันทรมณฑล กลองชนิดหนึ่ง
สตรี.	จนฺทฺรเรขา	หนึ่งหน่วยหรือเศษ 1 ส่วน 16 จันทร- มณฑล
สตรี.	จนฺทฺรเลขา	หนึ่งหน่วยหรือเศษ 1 ส่วน 16 จันทร- มณฑล
สตรี.	จตุรฺทศี	วันที่ 14 ของปักษ์ข้างขึ้นข้างแรม
นปุง.	จตุษฺฏย	กลุ่มหรือชุดของ 4 รูป 4 เหลี่ยม ราศีที่ 1 4 7 และ 10 ของจักรราศี
นปุง.	จูฑากรฺมนฺ	พิธีการโกนผม พิธีสังสการ 1 ใน 12 พิธี
นปุง.	จูฑากรณ	พิธีการโกนผม พิธีสังสการ 1 ใน 12 พิธี
ปุล.	ทตฺต	1 ใน 12 ประเภทของลูกชายในกฎหมายของชาวฮินดู เทพทัตตาเตรยะ
คุณ.	ทศคุณ	10 เท่า ที่ประกอบด้วย 10 ส่วน
สตรี.	ทศหรา	ชื่อแม่น้ำคงคา เทศกาลที่จัดเพื่อแสดงความเคารพที่มีต่อพระแม่คงคาเป็นเวลา 10 วัน ในเดือนพฤษภาคม-มิถุนายน หรือที่มีต่อพระแม่ทุรคาเป็นเวลา 10 วัน ในเดือนกันยายน-ตุลาคม
สตรี.	ทศติ	กลุ่มที่มีจำนวน 11 ทศวรรษ
คุณ.	ทศก	10 เท่า ที่ประกอบด้วย 10 ส่วน
คุณ.	ทศม	ที่ 10
สตรี.	ทศมี	วันที่ 10 ของปักษ์ทางจันทรคติ ทศวรรษที่ 10 ของชีวิตมนุษย์
ปุล.	ทศนฺ	จำนวน 10
สตรี.	ทศตฺ	กลุ่มที่มีจำนวน 10 ทศวรรษ
คุณ.	ทศตย	10 เท่า ที่ประกอบด้วย 10 ส่วน
อัพย.	ทศธา	ใน 10 ส่วนหรือใน 10 ทาง ใน 10 วิธี
นปุง.	ครฺภาธาน	การทำให้ท้อง ชื่อของพิธีขอบุตร พิธีสังสการ 1 ใน 12 พิธี
ปุล.	คฤหาศฺรม	ขั้นตอนผู้ครองเรือน (1 ในขั้นตอนของชีวิตทั้ง 4)
ปุล.	คฤหสฺถาศฺรม	ขั้นตอนผู้ครองเรือน (1 ในขั้นตอนของชีวิตทั้ง 4) อาศรม 4
ปุล.	คานฺธรฺว	1 ใน 8 ของรูปแบบการแต่งงาน (ที่เกิดจากความรัก) ม้า
สตรี.	ควฺยูติ	หน่วยวัดระยะทาง (1 ควฺยูติ ประมาณ 2 ไมล์)
นปุง.	ควฺยูต	หน่วยวัดระยะทาง (1 ควฺยูติ ประมาณ 2 ไมล์)
สตรี.	โหตฺรี	ผู้สังเวยเครื่องสังเวยหรือเครื่องบูชา 1 ใน 8 รูปของพระศิวะ
สตรี.	โหลิกา	วันพระ จันทร์เต็มดวงในเดือนผาลคุณ เทศกาลฤดูใบไม้ผลิที่เฉลิมฉลองการเข้าสู่ฤดูใบไม้ผลิในช่วงระหว่าง 10 วันก่อนวันพระ จันทร์เต็มดวงในเดือนผาลคุณ เทศกาลโฮลี
สตรี.	โหลากา	วันพระ จันทร์เต็มดวงในเดือนผาลคุณ เทศกาลฤดูใบไม้ผลิที่เฉลิมฉลองการเข้าสู่ฤดูใบไม้ผลิในช่วงระหว่าง 10 วันก่อนวันพระ จันทร์เต็มดวงในเดือนผาลคุณ เทศกาลโฮลี
สตรี.	โหลี	วันพระ จันทร์เต็มดวงในเดือนผาลคุณ เทศกาลฤดูใบไม้ผลิที่เฉลิมฉลองการเข้าสู่ฤดูใบไม้ผลิในช่วงระหว่าง 10 วันก่อนวันพระ จันทร์เต็มดวงในเดือนผาลคุณ เทศกาลโฮลี
สตรี.	หริณี	กวางตัวเมีย ชื่อของฉันท์ชนิดหนึ่ง ชื่อลักษณะสตรี 1 ใน 4 ประเภท
ปุล. นปุง.	หริจนฺทน	ต้นไม้จันทน์ชนิดหนึ่ง 1 ใน 5 ประเภทของต้นไม้ในสวรรค์
สตรี.	จิตฺรา	ชื่อนักษัตร ที่ 14
ปุล.	ฑิม	ละครประเภท 1 ในจำนวน 10 ประเภท
ปุล.	กิโศร	วัยหนุ่มสาวอายุต่ำกว่า 15 ปี คนหนุ่มที่ไม่มีประสบการณ์ พระอาทิตย์
ปุล.	นิษฺกฺรม	การออกไป พิธีกรรมทางศาสนาอย่างหนึ่งเป็นการนำเด็กออกนอกบ้านครั้งแรก พิธีสังสการ 1 ใน 12 พิธี
นปุง.	นิรุกฺต	การอธิบายหรือการตีความหมาย ของคำ 1 ในเวทางคะทั้ง 6
นปุง.	ปิตฺต	น้ำดี (1 ใน 3 ธาตุในร่างกาย)
สตรี.	ศิกฺษา	การเรียน การสอน ความถ่อมตัว ชื่อของศาสตร์ 1 ใน 6 เวทางคะ
นปุง.	ชนฺมนามนฺ	ชื่อที่ได้รับในวันที่ 12 หลังการเกิด
สตรี.	ชฺเยษฺฏา	พี่สาว นิ้วกลาง จิ้งจก กลุ่มดาวนักษัตรที่ 16 (หรือที่กำหนดโดยการคำนวณสมัยใหม่คือกลุ่มดาวนักษัตรที่ 18)
ปุล.	กผ	เสมหะ ธาตุน้ำและดิน 1 ใน 3 ธาตุเหลวในร่างกาย
นปุง.	เกนฺทฺร	จุดศูนย์กลางของวงกลม ระยะทางของดาวเคราะห์จากจุดแรกของวงโคจรในองศาที่ 4 7 หรือ 10
นปุง.	ไกโศร	วัยหนุ่มสาว วัยเด็ก (จากอายุ 10 ปีถึง 15 ปี)
ปุล.	กลฺกิ	อวตารที่ 10 ซึ่งเป็นอวตารสุดท้ายของพระวิษณุ
ปุล.	กลฺกินฺ	อวตารที่ 10 ซึ่งเป็นอวตารสุดท้ายของพระวิษณุ
สตรี.	กลา	ส่วนเล็ก ๆ ส่วนเสี้ยวของพระจันทร์ (ซึ่งพระจันทร์ทั้งดวงแบ่งออกเป็น 16 ส่วน) การแบ่งเวลา ศิลปะ
สตรี.	กนฺยกา	เด็กผู้หญิงอายุ 10 ขวบ หญิงพรหมจารี
สตรี.	กุมาริกา	เด็กหญิงอายุราว 10-12 ปี สาวพรหมจารี ลูกสาว หญิงสาว ฉายาของเจ้าแม่ทุรคา
สตรี.	กุมารี	เด็กหญิงอายุราว 10-12 ปี สาวพรหมจารี ลูกสาว หญิงสาว ฉายาของเจ้าแม่ทุรคา
ปุล.	โมหน	ชื่อของพระศิวะ ชื่อลูกศร 1 ใน 5 ของกามเทพ
สตรี.	นคฺนา	หญิงเปลือย หญิงไร้ยางอาย เด็กหญิงก่อนมีประจำเดือน เด็กหญิงอายุต่ำกว่า 12 ปี
สตรี.	นคฺนกา	หญิงเปลือย หญิงไร้ยางอาย เด็กหญิงก่อนมีประจำเดือน เด็กหญิงอายุต่ำกว่า 12 ปี
นปุง.	นามกรฺมนฺ	พิธีการตั้งชื่อเด็ก พิธีสังสการ 1 ใน 12 พิธี
นปุง.	นามกรณ	พิธีการตั้งชื่อเด็ก พิธีสังสการ 1 ใน 12 พิธี
สตรี.	นคฺนิกา	หญิงเปลือย หญิงไร้ยางอาย เด็กหญิงก่อนมีประจำเดือน เด็กหญิงอายุต่ำกว่า 12 ปี
คุณ.	นวต	ที่ 19
คุณ.	ปญฺจทศ	ที่ 15
สตรี.	ปญฺจทศี	วันที่ 15 ของปักษ์จันทรคติ
ปุล.	โปคณฺฑ	เด็กผู้ชาย เด็กอายุ 5-16 ปี
คุณ.	ปาทิก	1 ใน 4
นปุง.	ปาตาล	โลกบาดาล (ที่อยู่ของพญานาค) 1 ใน 7 ขุมนรก
ปุล.	ปทฺ	เท้า การก้าว 1 ใน 4 ส่วน
สตรี.	ปตฺติ	หน่วยที่เล็กที่สุดของกองทัพ ประกอบด้วยรถ 1 คัน ช้าง 1 เชือก ทหารม้า 3 คน และทหารราบ 5 คน
คุณ.	ปริสํวตฺสร	ที่มีอายุ 1 ปี (หรือแก่กว่า) ที่เรื้อรัง (เหมือนโรคภัย) ที่รอ 1 ปี
ปุล.	ปุรุษารฺถ	1 ใน 4 ของหลักในการดำรงอยู่ของมนุษย์ (ได้แก่ กามะ อรรถะ ธรรมะ และโมกษะ)
นปุง.	สีมนฺโตนฺนยน	การแสกผม ชื่อของพิธีสังสการพิธีหนึ่งใน 12 พิธีสังสการที่ปฏิบัติโดยหญิงที่ตั้งครรภ์ได้ 4 6 และ 8 เดือน
คุณ.	สปาท	ที่มีเท้า ที่ประกอบด้วย 1 ใน 4 ส่วน ที่ทำให้มากขึ้นเศษ 1 ส่วน 4
สตรี.	สฺวาติ	ชื่อกลุ่มดาวนักษัตรในลำดับที่ 15
สตรี.	สฺวาตี	ชื่อกลุ่มดาวนักษัตรในลำดับที่ 15
ปุล.	ตามิสฺร	ชื่อของนรกดินแดนหนึ่งในบรรดานรก 21 แห่ง
นปุง.	ตุรฺย	1 ใน 4 ส่วน
สตรี.	วฤษลี	หญิงที่มีอายุ 12 ปีที่ยังไม่แต่งงาน ซึ่งเพิ่งมีประจำเดือนอยู่ หญิงที่อยู่ระหว่างมีประจำเดือน
ปุล.	วฺยาน	1 ใน 5 ประเภทของลมปราณในร่างกาย
คุณ.	ศาตมาน	ที่ถูกซื้อด้วยจำนวน 100
ปุล.	ศงฺข	หอยสังข์ แสนล้าน 1 ใน 9 สมบัติของท้าวกุเวร น้ำหอมประเภทหนึ่ง
คุณ.	ศตคุณ	ที่เป็น 100 เท่า ที่มี 100 ส่วน